İspir
A) Etimoloji
Yerleşim yeri olarak İspir; Herodotos tarafından "Saspeir", Ksenophon’da "Hesperit", Bizanslı Fastus tarafından ise "Sber/Sper" diye adlandırılmıştır. Şehrin adının, Çoruh nehri kıyısına yerleşmiş bir Saka toplumunun adından geldiği de ileri sürülmektedir.
B)Tarihçe
İlçemiz ve çevresi, Doğu Anadolu’yu Doğu Karadeniz kıyılarına ve Kafkaslara bağlayan, tarihin çeşitli dönemlerinde askeri ve ticari amaç ile kullanılan doğal ve tarihi yollar üzerindedir. Adını Saka Türklerinin Sasper Boyu’ndan aldığı iddia edilen İlçemiz; Hurri, Urartu, Saka (İskit), Med, Pers, Roma, Bizans, Sasani, Emevi, Abbasi, Selçuklu, İlhanlı, Karakoyunlu, Timurlu, Akkoyunlu, Gürcü Krallığı ve Osmanlı medeniyetlerinin yerleşim alanı olmuştur. İlçemiz ve çevresi Urartulara ait çivi yazılı belgelerde Kulka (Qulha) adıyla geçmektedir.
1514 Çaldıran Seferi sonrasında Osmanlı hâkimiyetine giren İlçemiz, 1515 tarihinde sancak olan ve aynı yıl içerisinde yeni kurulan Diyarbakır Beyler Beyliğine, 1520 yılında da Rum Eyaletine bağlanmıştır. 1535 yılında yeni kurulan Erzurum Vilayetine bağlı bir sancak olmuştur. 1642 tarihli Avarız Defterinde İlçemizde 12 Müslüman hane, 17 Gayrimüslim hane, 139 asker ile 10 din görevlisi bulunmaktaydı. İlçemiz toplamında ise 531 Müslüman ile 286 Gayrimüslim hane bulunuyordu. 1835 tarihli nüfus yoklama defterine göre İlçemiz merkezi ile birlikte 152 yerleşim alanı bulunmaktadır. Bu sayımda İlçemiz merkez ve köylerinde yaşayan toplam erkek sayısı 11.308 kişi olup, bunun 10.691'i Müslüman erkek geri kalan 617 erkek de gayrimüslim nüfusu oluşturmaktaydı.
1839 tarihli kaynaklarda İlçemiz nahiye olarak kayıtlara geçmiştir. 1880 yılına kadar Erzurum merkez sancağına bağlı kaza olmuş, bu tarihte yeni sancak yapılan Bayburt’a bağlanmıştır. Bayburt' un kaza statüsüne düşürülmesi üzerine İlçemiz 1888 yılında yeniden Erzurum merkez sancağının bir kazası oldu. 1892-1898 yıllarında 143 köyü olan kaza konumundaydı. 1895-1896 yıllarında yerleşime telgraf hattı gelmiştir. 1900 yılında Bayburt ile İlçemiz arası posta sürücülüğü hizmete geçmiştir. Yine 1900 yılında yeni "Hükumet Konağı" hizmete açılmıştır.
1916–1918 yılları arasında Rus egemenliğinde kaldıktan sonra 25 Şubat 1918’de Kazım Karabekir komutasındaki 1. Kafkas Kolordusuna bağlı birliklerce geri alınmıştır.
Yerleşim yeri olarak İspir; Herodotos tarafından "Saspeir", Ksenophon’da "Hesperit", Bizanslı Fastus tarafından ise "Sber/Sper" diye adlandırılmıştır. Şehrin adının, Çoruh nehri kıyısına yerleşmiş bir Saka toplumunun adından geldiği de ileri sürülmektedir.
B)Tarihçe
İlçemiz ve çevresi, Doğu Anadolu’yu Doğu Karadeniz kıyılarına ve Kafkaslara bağlayan, tarihin çeşitli dönemlerinde askeri ve ticari amaç ile kullanılan doğal ve tarihi yollar üzerindedir. Adını Saka Türklerinin Sasper Boyu’ndan aldığı iddia edilen İlçemiz; Hurri, Urartu, Saka (İskit), Med, Pers, Roma, Bizans, Sasani, Emevi, Abbasi, Selçuklu, İlhanlı, Karakoyunlu, Timurlu, Akkoyunlu, Gürcü Krallığı ve Osmanlı medeniyetlerinin yerleşim alanı olmuştur. İlçemiz ve çevresi Urartulara ait çivi yazılı belgelerde Kulka (Qulha) adıyla geçmektedir.
1514 Çaldıran Seferi sonrasında Osmanlı hâkimiyetine giren İlçemiz, 1515 tarihinde sancak olan ve aynı yıl içerisinde yeni kurulan Diyarbakır Beyler Beyliğine, 1520 yılında da Rum Eyaletine bağlanmıştır. 1535 yılında yeni kurulan Erzurum Vilayetine bağlı bir sancak olmuştur. 1642 tarihli Avarız Defterinde İlçemizde 12 Müslüman hane, 17 Gayrimüslim hane, 139 asker ile 10 din görevlisi bulunmaktaydı. İlçemiz toplamında ise 531 Müslüman ile 286 Gayrimüslim hane bulunuyordu. 1835 tarihli nüfus yoklama defterine göre İlçemiz merkezi ile birlikte 152 yerleşim alanı bulunmaktadır. Bu sayımda İlçemiz merkez ve köylerinde yaşayan toplam erkek sayısı 11.308 kişi olup, bunun 10.691'i Müslüman erkek geri kalan 617 erkek de gayrimüslim nüfusu oluşturmaktaydı.
1839 tarihli kaynaklarda İlçemiz nahiye olarak kayıtlara geçmiştir. 1880 yılına kadar Erzurum merkez sancağına bağlı kaza olmuş, bu tarihte yeni sancak yapılan Bayburt’a bağlanmıştır. Bayburt' un kaza statüsüne düşürülmesi üzerine İlçemiz 1888 yılında yeniden Erzurum merkez sancağının bir kazası oldu. 1892-1898 yıllarında 143 köyü olan kaza konumundaydı. 1895-1896 yıllarında yerleşime telgraf hattı gelmiştir. 1900 yılında Bayburt ile İlçemiz arası posta sürücülüğü hizmete geçmiştir. Yine 1900 yılında yeni "Hükumet Konağı" hizmete açılmıştır.
1916–1918 yılları arasında Rus egemenliğinde kaldıktan sonra 25 Şubat 1918’de Kazım Karabekir komutasındaki 1. Kafkas Kolordusuna bağlı birliklerce geri alınmıştır.
C) Coğrafya
İlçemiz, Erzurum il merkezinin 143 km kuzeyinde yer almaktadır. İlçenin yüzölçümü 2244 km²dir. İlçe sınırları içerisinde 2400 ile 3900 metre arasında yükseklikte irili ufaklı çok sayıda dağ bulunmaktadır. Kaçkarlar, Mescit Dağı (3240 m), Deve Dağı (3363 m), Bozan Dağı (2924 m), Sandık Dağı (3186 m), Yassı Dağ (2500 m), Kazancık Dağı (2750 m), Korga Dağı (2364 m), Ayazöldüren Dağı (2500 m), Asniyar Dağı (3040 m), Dilek Dağı (3549 m), Hasan Dağı (2900 m) ve Nevse Dağı (3114 m) bu dağlardan önemli olanlardır. Dünyanın en hızlı akan nehirlerinden birisi olan Çoruh Nehri de İlçemizden doğmaktadır.
İlçemiz, sahip olduğu 76.865 hektar orman arazisi ile Erzurum ilindeki en fazla orman arazisine sahip ilçe durumundadır.
Ç) Kültür ve Sosyal Yapı
İlçemiz tarihsel yapısı ve önemli bir geçit noktası olduğundan kültürel anlamda zengin bir coğrafyadır. Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgelerinin geçiş noktasında bulunduğundan birçok kültürü bir arada barındır. Erzurum ve Doğu kültürü mevcuttur. İlçemizde horon ve bar oyunları geleneksel halk danslarını oluşturur. Tulum yöremizde ağırlıklı olarak çalınan enstrümandır. Bununla beraber davul ve zurna da kullanılmaktadır.
D) Ekonomi
İlçemiz meyve ve sebze bakımından zengindir. Dut ve dut mamulleri (pestil, kuru dut, pekmez, köme vs.) en önemli geçim kaynaklarından biridir. Bölgede fasulye yetiştiriciliği yaygındır ve "İspir Fasulyesi" yurt genelinde meşhurdur.
Tarıma elverişli alanların dar ve az olması nedeniyle bölgemiz halkı iş bulmak amacıyla gurbet işçiliğine çıkmakta ve genelde fırıncılık işi yapmaktadır. Son yıllarda seracılık ve özellikle arıcılıktan da ilçe ekonomisine girdi sağlanmaktadır. İlçemizde birkaç yerde suni balıkçılık yapılmaktadır.
E) İklim
İlçemiz, Kuzey Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgesinin kesiştiği alanda bulunur. Ayrıca İlçemizin kuzey ve güneyi çok yüksek dağlarla çevrilidir. Karasal iklim ve deniz iklimi arası bir geçiş yeri olup, ağırlıklı olarak karasal iklim özellikleri görülmektedir. Bu nedenle ilçemizde hakim iklim, karasal iklim ile deniz iklimi arasında bir geçiş iklimidir. Bu iklim özeliği, aynı anda farklı iklimlerin oluşmasına yol açmaktadır. Erzurum'un diğer ilçelerine nazaran kışlar daha ılıman geçmektedir. Ancak kış ve yaz ile gece ve gündüz sıcaklık farkları hayli fazladır.
İlçemiz sınırları içinden vadi ve havza oluşturarak geçen Çoruh nehri boyunca İklim özellikleri daha da farklılıklar göstermektedir. Bu vadide Yusufeli ilçesine doğru gidildikçe mikro klima iklim özellikleri hakim olmaya başlar. İşte bu mikro klima yapı hayvansal ve bitkisel çeşitliliği de çoğaltmıştır. Vadinin bir kısım yerlerinde; özellikle Çamlıkaya Mahallemizden Yusufeli İlçesine doğru pirinç, çeltik ve nar gibi sıcak iklim özelliklerinde yetişebilen bitkilerin buralarda yetiştirilmesi, bu geçiş ikliminin özelliğinin göstergesidir. Ayrıca bu vadi iklimsel olarak göçmen kuşların tercih ettiği göç yolları üzerindedir ve kuş türleri buralarda yerleşme ve barınma imkânı bulmaktadır.
F) Eğitim ve Sağlık
İlçede İspir Anadolu Lisesi, İspir Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, İbn-i Sina Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, Mimar Sinan Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi ve İspir Anadolu İmam Hatip Lisesi olmak üzere 5 tane lise; Yatılı Bölge Ortaokulu, Ziya Paşa Ortaokulu ve İspir İmam Hatip Ortaokulu olmak üzere 3 tane ortaokul; ilkokul ve ortaokul aynı binada hizmet veren 4 tane okul; 2 tanesi merkezde 3 tanesi köylerde olmak üzere 5 tane ilkokul ve 1 tane de anaokulu bulunmaktadır.
İlçede İspir Anadolu Lisesi, İspir Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, İbn-i Sina Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, Mimar Sinan Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi ve İspir Anadolu İmam Hatip Lisesi olmak üzere 5 tane lise; Yatılı Bölge Ortaokulu, Ziya Paşa Ortaokulu ve İspir İmam Hatip Ortaokulu olmak üzere 3 tane ortaokul; ilkokul ve ortaokul aynı binada hizmet veren 4 tane okul; 2 tanesi merkezde 3 tanesi köylerde olmak üzere 5 tane ilkokul ve 1 tane de anaokulu bulunmaktadır.
2018 yılı itibariyle anaokullarında 91, ilkokullarda 605, ortaokullarda 682 ve liselerde 826 olmak üzere ilçe genelinde toplamda 2.204 öğrenci eğitim ve öğretim görmektedir. İlçemizde Anadolu Lisesine ait 123, Mimar Sinan MTA Lisesine ait 190 kişilik erkek yurdu, İmam Hatip Lisesine ait 200 kişilik kız yurdu ile YBO’ya ait 267 yatak kapasiteli öğrenci pansiyonu mevcuttur. İlçemizde ayrıca 20 yatak kapasiteli Öğretmenevi misafirhanesi bulunmaktadır.
1997-1998 eğitim-öğretim yılında eğitime başlayan İspir Hamza Polat Meslek Yüksekokulu 87,432 m2 kampüs alanı ve 8,514 m2 kapalı alan olmak üzere on bölüm ve 15 program ile eğitim vermektedir.
Yüksekokulda Finans Bankacılık ve Sigortacılık Bölümü (Bankacılık ve Sigortacılık Programı), Yönetim ve Organizasyon Bölümü (Kooperatifçilik, İşletme Yönetimi ve Sağlık Kurumları İşletmeciliği), Gıda İşleme Bölümü (Gıda Teknolojisi Programı),Elektrik ve Enerji Bölümü (Elektrik Enerjisi Üretim, İletim ve Dağıtımı ile Elektrik Programı), Büro Hizmetleri ve Sekreterlik Bölümü (Büro Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı Programı), Pazarlama ve Reklamcılık Bölümü (Pazarlama Programı), Hayvansal ve Bitkisel Üretim Bölümü (Arıcılık, Bahçe Tarımı, Organik Tarım ve Seracılık Programı), Muhasebe ve Vergi Bölümü (Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Programı), Su Ürünleri Bölümü (Su Ürünleri Programı), Ormancılık Bölümü (Ormancılık ve Orman Ürünleri ile Yaban Hayatı Koruma Programı) ve Dış Ticaret Bölümü (Dış Ticaret Programı) ile 1 profesör, 5 yardımcı doçent doktor, 4 araştırma görevlisi, 6 öğretim görevlisi ve 1 uzman akademik kadrosu ile hizmet vermektedir.
Yüksekokul öğrencileri için ilçede bulunan İspir Yurt Müdürlüğü 2007 yılı Kasım ayında hizmete açılmış olup, 85 Kız 85 Erkek olmak üzere toplam 170 öğrenci kapasitesi ile tek blok halinde hizmet vermektedir. Odalarda ranza sistemi 6 kişilik olup, odalarda buzdolabı, ayakkabılık, elbise dolabı, kitaplık, masa ve 3 adet sandalye mevcuttur.
Öğrenciler için 24 saat kesintisiz internet hizmeti ve 24 saat sıcak su bulunmaktadır. Yurtta ders çalışmak için kız tarafında 1, erkek tarafında 1 olmak üzere 2 adet okuma salonu ile isteyenlerin ibadetlerini rahatça yapmaları için her iki tarafta 1’er adet mescit mevcuttur. Öğrencilere ait özel çamaşırlar katlarda bulunan ev tipi çamaşır makinelerinde yurt görevlileri tarafından yıkanmaktadır.
1976’dan beri hizmette olan İlçe Halk Kütüphanesi ders çalışmak ve kitap okumak isteyenler için hafta içi ve hafta sonu olmak üzere sabah 08:00 ‘den akşam 24:00’e kadar açık bulunmaktadır.
İlçe Devlet Hastanesi 50 yataklı olup; diyaliz merkezi, çocuk polikliniği, dâhiliye polikliniği, acil servis, kadın doğum servisi, çocuk servisi, diş kliniği hizmeti verilmektedir. Ayrıca hastanemizde radyoloji, biyokimya laboratuvarı, EKG birimi hizmeti verilmekte ve ameliyatlar yapılmaktadır.
