1642 Tarihli Erzurum Eyaleti Mufassal Avarız Defteri
İsbir’in Osmanlı Hâkimiyetine Girmesi ve İdarî Yapısı
Gürcü atabeylerinin yönetiminde bulunan İsbir, 1514 yılı sonlarında Osmanlı topraklarına katılmıştır. İsbir, Osmanlı idaresine girdikten sonra kazâ statüsünde Bayburt Sancağına bağlanmış ve bu durum 1535 yılına kadar devam etmiştir. 1530 tarihînde İsbir Kazası; Çermeli, Ovacık ve Kabahor nahiyelerinden meydana gelmekte ve kazada 139 köy, 22 mezra ve 1 vank / kilise bulunmaktaydı.1535 yılında Erzurum Beylerbeyliğinin kurulmasıyla birlikte İsbir, bu beylerbeyliğe bağlı bir sancak hâline gelmiştir.
1642 tarihli avarız defterinde Kazâ-i İsbir olarak kaydedilmiştir. Defterde, İsbir kazâ merkezinde bulunan askerî ve dinî görevliler, Müslüman ve gayrimüslim reaya ile kazâ merkezine bağlı köyler ayrıntılı bir şekilde verilmiştir. Kazâ merkezine tabi köylerden sonra kazaya bağlı Kebahor ve Çermeli nahiyesi ve bağlı köyler kaydedilmiştir. Bu köyler hakkında defterde bazı bilgiler bulunmaktadır.
Ahburik Köyü ahalisi, İsbir’de yer alan ve bir kaza sonucu yanmış olan Sultan Süleyman Camii’ni yeniden inşa etmek ve caminin harabe olmamasını temin etmek şartıyla avarızdan muaf tutulmuşlardır. Bu durum defterde: “Karye-i mezburun askeri ve Müslüman ve zimmî reayaları Kasaba-i İsbir’de vâki' Sultan Süleyman Han aleyhü’r-rahme ve’l-gufrân Hazretlerinin camii kazaen ihrâk bi-n-nâr olub Kazâ-i İsbir’in âmme-i mü’minîn ve kâffe-i müslimîn salât-ı Cuma ve îdeyn kılmaya muntazır oldukların ve aslında padişah-ı gazinin hayratı olub evkaf olmamağla cami-i mezbur ihya olmayub el-ârı harabe olduğu ve ihyâsı gayret-i din ü devletden idüğü müşahede olunub ihya ke-l-evvel ma'mûr ve ba'de’l-imâret tamir ve termîmin kendü malları ile görüb camii cedîden binâ itmek şartıyla hâne-i avarızdan muafiyet ile taahhüd ıdüb ve taahhüdlerı hüccet olunub vech-i meşrûh üzre karyenin ihyâsı ve pâdişâh-ı âlem-penâh hazretlerine ber-muayyen kadimden hayır dua olunması ve bir gâzî pâdişâhın hayratı harabe olmaması mühimmât-ı din ü devletden olmağla karye-i mezbûr haneye dahil olmayub muafiyet ile kayd olunub taahhüdlerinden noksan üzere hidmet idüb taksirâtları zuhur iderse hâne-i avarızları tahsil olunmak üzre şerh virildi” şeklinde yer almıştır.
Hontus Köyünde bölgenin ileri gelen âlim ve şeyhlerinden Şeyh Derviş Mehmed Efendi medfundur. Kendisi tarafından yaptırılan caminin tamiri ve bu köyden geçenlerin hizmetlerinin görülmesi karşılığında köy halkı avârız-ı dîvâniye ve tekâlîf-i örfıyeden muaf sayılmışlardır. Bu durum deftere: “Evliyâ-yı 'izam ve meşâyih-i kiramdan Şeyh Derviş Mehmed Efendi kuddise sırruhu karye-i mezbûrda âsûde ve medfûn olub azîz-i muma-ileyhin karye-i mezkûrda olan camiin ta'mîr ve termîmine ve harabe oldukça ihyâsına ve âyende ve revendenin kondurub göçdürüb hidmet ve it'âm itmesine karye-i mezbûr ahâlîsi müteahhid olmağla hu ana değin avârız-ı dîvânîyye ve tekâlîf-i örfîyyeden mu'âfoluh edâ-yı hidmet eylediklerince hu ana değin muaf oldukları üzre ba'de’l-yevm dahî muafiyetleri mûcebince ibkâ ve deftere kaydolundu” şeklinde kaydedilmiştir.
Karor Köyü, eskiden beri vakf olub avârız hanesine dâhil edilmemiştir. Mahorşin Köyü zaviye toprağı olarak kaydedilmiş ve zaviye vakfına ait mahsûlün amaç dışında harcandığı ve yolculara hizmet verilmediğinden bahsedilmiştir. Gergenesor Köyü, Isbir’de medfun bulunan Melik Halil Zaviyesi vakfı olduğu için köy ahâlisi avarızdan muaf sayılmış ve bu husus defterde; “Karye-i mezbûr kasaba-i Isbir’de âsûde ve medfun olan Melik Halil nevverallahu merkadehunun zaviyesi evkafından olub se/âtîn-i maziye zamanlarından ilâ baze-l-ân avârız-ı dîvânîyye ve tekâlîf-i örfîyyeden mu'âf olduğuna atik ve cedîd sûret-i defter ibraz olunub edâ-yı hidmet idenlerin mu’afyetleri ibkâ olunmak ferman buyurulmağın zâviye-i mezbûrenin hâlâ şeyhi olan Şeyh Nevruz zîde salahuhu üyende ve revendeye hidmet ve it'âm eyledüğüne ahâlî-i vilâyet ve sükkân-ı memleket şehâdet etmek ile evvelden mu'âf olunduğu üzere avârız-ı dîvânîyye ve tekâlîf-i örfîyyeden karye-i mezbûre halkı muafiyet ile deftere kaydolundu” şeklinde gösterilmiştir.
Karakoç Köyü, bu köyde medfun bulunan Karakoç Baba Zaviyesinin vakfı idi. Zaviye aynı zamanda bir menzilgâh olarak buradan geçen yolculara hizmet vermekteydi. Fısırik Kalesi, İsbir ve Tortum yolu üzerindedir. Zagos Köyü ve kale etrafındaki yerleri ziraat eden halk, Fısırik Kalesinden geçen yolculara hizmet etmek ve Kanunî Sultan Süleyman zamanında inşa edilen caminin tamirini yapmak koşuluyla vergiden muâf sayılmışlardır. Defterde bu husus: “kal‘a-i mezkûrda Sultân Süleyman âleyhır-rahme ve’l-gufrân Hazretleri fetheyledikleri mahalde binâ eylediği canib-i mezbûrun imâm ve hatîbi ve müezzin ve sâyir hademenin vazifeleri karye-i Zağosda ve etrafında zirâat eyleyenlere virüb ve ba'de’l-yevm dahî cami'i mezbûrun tamir ve meremmâtın ğörüb ve üyende ve revendeye hidmet ve it'âm itmek üzre ahâlî-i kal'a der-uhde ve kabul eylemeğin şöyle ki vech-i meşrûh üzre olan hidmetlerin birisinden taksirat iderlerse sâyir kura ahâlileri gibi avarız, ve tekâliflerin cânîb-i mîrîye edâ eylemek ve tayin oldukları hidmetlerinde kusur itmemek şartıyla avârız-ı dîvânîyye ve tekâlîf-i örfîyyeden mu’âf ve müsellem olmak içün ûslûb-ı sâdık üzere deftere kayd olundu” şeklinde kaydedilmiştir.
Koç Meşhed ve Hoğga köyleri serbest zeamet olması dolayısıyla tekâlif, sâlyâne ve rüsûm-ı örfıyeden muaftır. Koç Meşhed Köyü nün adı zamanla “Koşmuşat” olarak telaffuz edilmiştir. Günümüzde hala bu isim kullanılmaktadır. Ancak köyün esiri adının Koç Meşhed olduğu avarız defterindeki kayıttan anlaşılmaktadır.
Tablo İsbir Kazâsı Nüfus Durumu (Nefer Olarak)
|
Yerleşim Birimi
|
Müslüman
Hane
|
Gayrimüslim
Hane
|
Ehl-i Örf
|
Ehl-i İlm, Kalemîye ve Din
görevlisi
|
|
İsbir Kazâ Merkezi
|
12
|
17
|
141
|
10
|
|
İkesor
|
5
|
9
|
1
|
|
|
Hunud
|
14
|
19
|
3
|
|
|
Zağnaçor
|
|
9
|
|
|
|
Hotar
|
3
|
|
|
|
|
Salaçor
|
5
|
8
|
1
|
|
|
Gaban
|
4
|
|
|
|
|
Çirkini
|
11
|
|
|
|
|
Maşkins
|
1
|
1
|
|
|
|
Tabsor
|
48
|
|
|
|
|
Ahburik
|
23
|
15
|
4
|
|
|
Hanotek
|
1
|
1
|
1
|
|
|
Cordosens
|
4
|
|
|
|
|
Cankar
|
9
|
1
|
1
|
|
|
Madur
|
9
|
2
|
2
|
|
|
Tarpuni-i Ulyâ
|
9
|
2
|
|
|
|
Tarpuni-i Süflâ
|
|
|
|
|
|
Aror
|
1
|
2
|
|
|
|
Tişasor
|
1
|
2
|
1
|
|
|
Semegrek
|
1
|
|
3
|
|
|
Nişanod
|
2
|
1
|
1
|
|
|
Himtens (Mitens)
|
4
|
|
1
|
|
|
Sodens
|
4
|
1
|
2
|
|
|
Tişans
|
2
|
3
|
|
|
|
Vahnans
|
1
|
|
|
|
|
Kocukdur
|
7
|
5
|
|
|
|
Süleyman Bağı
|
3
|
|
9
|
|
|
Sotom
|
1
|
|
|
|
|
Egirgir
|
3
|
|
|
|
|
Didanos
|
2
|
6
|
|
|
|
Hırdomuns
|
2
|
|
|
|
|
Abirans
|
|
|
2
|
|
|
Kındıs
|
6
|
|
1
|
1
|
|
Orsor
|
3
|
2
|
1
|
|
|
Sonili
|
4
|
2
|
|
|
|
Sadaka
|
2
|
|
|
|
|
Sotlusor
|
2
|
1
|
1
|
|
|
Danzod
|
2
|
2
|
|
|
|
Gadmonir
|
1
|
|
1
|
|
|
Dereht
|
6
|
|
1
|
|
|
Çopurgans
|
5
|
|
|
|
|
Engiciğ
|
3
|
2
|
|
|
|
Vaşkesin
|
2
|
2
|
|
|
|
Matosans
|
|
14
|
|
|
|
Gac
|
|
13
|
|
|
|
Kân
|
5
|
2
|
1
|
|
|
Vank
|
5
|
8
|
3
|
|
|
Nahır zir
|
6
|
|
1
|
|
|
Çapans
|
1
|
5
|
|
|
|
Hortih
|
1
|
2
|
2
|
|
|
Karsor
|
1
|
13
|
|
|
|
Eşkens
|
4
|
|
2
|
|
|
Kilins
|
2
|
|
2
|
|
|
Varozens
|
1
|
9
|
|
|
|
Gindegrek
|
6
|
1
|
1
|
|
|
Badirgens
|
2
|
3
|
|
|
|
Kılıççı
|
8
|
1
|
4
|
|
|
Mezegıek
|
|
6
|
|
|
|
Arnans
|
1
|
|
3
|
|
|
Karor
|
|
|
|
1
|
|
Dacerek
|
2
|
5
|
|
|
|
Hontus
|
11
|
8
|
1
|
|
|
Bakisi
|
2
|
|
2
|
|
|
Hantis
|
|
|
3
|
|
|
Koksor
|
2
|
|
13
|
|
|
Bayındır
|
2
|
|
4
|
|
|
Cirasor
|
2
|
|
3
|
|
|
Gergenesor
|
8
|
|
|
|
|
Haneğe
|
1
|
|
|
|
|
Karakoç
|
25
|
|
2
|
3
|
|
Gormans
|
|
1
|
|
|
|
Ortogi
|
10
|
|
1
|
3
|
|
Pazahbun
|
12
|
|
|
2
|
|
Masoğans
|
2
|
|
|
1
|
|
Hopur
|
1
|
|
|
|
|
Garor
|
2
|
|
|
|
|
Bükici
|
2
|
|
4
|
|
|
Hozahbur
|
|
9
|
1
|
|
|
Ahbuns
|
|
3
|
|
|
|
Taht
|
2
|
3
3
|
|
|
|
Nahiye-i Kebahor
|
|
|
|
|
|
Kebahor
|
19
|
|
|
|
|
Cevade
|
5
|
|
|
|
|
Mahura
|
24
|
|
|
|
|
Eksend
|
4
|
|
|
|
|
Kehsor
|
17
|
|
1
|
|
|
Hi
|
3
|
|
|
|
|
Anzir
|
3
3
|
|
|
|
|
Kal'-a-i Fısırik
|
|
|
26
|
4
|
|
Koğuns
|
1
|
3
3
|
1
|
|
|
Kazins
|
1
|
2
|
|
|
|
Vartik
|
14
|
2
|
|
|
|
Kordugans
|
|
1
|
|
|
|
Heşin
|
1
|
|
|
|
|
Dızans
|
|
2
|
|
|
|
Şigons
|
3
3
|
10
|
|
1
|
|
Sitahan
|
|
1
|
|
|
|
Varkur
|
1
|
|
1
|
2
|
|
Kalguns
|
1
|
1
|
|
|
|
Mohorşin
|
5
|
|
2
|
1
|
|
Konpur
|
6
|
8
|
1
|
|
|
Koşkusor
|
3
|
|
2
|
|
|
Goblad
|
1
|
2
|
2
|
|
|
Keğnasor
|
5
|
|
12
|
|
|
Ebocıragas
|
5
|
5
|
2
|
|
|
Kağalans
|
1
|
|
|
|
|
Kerınkas
|
1
|
|
|
|
|
Tab
|
4
|
2
|
2
|
|
|
Karankos
|
|
2
|
|
|
|
Danzud
|
2
|
|
|
|
|
Egindos
|
5
|
1
|
|
|
|
Dangis
|
5
|
|
4
|
|
|
Geredek
|
|
1
|
|
|
|
Hapişkens
|
|
|
2
|
|
|
Tıraver
|
2
|
|
|
|
|
Nahiye-i Çermelü
|
|
|
|
|
|
Kırık
|
7
|
|
3
|
|
|
Mülk
|
3
|
|
|
|
|
Girbek
|
3
|
|
3
|
|
|
Vartenik
|
3
|
2
|
4
|
1
|
|
Kızıl Haşan
|
|
|
2
|
|
|
Değirmen Deresi
|
3
|
|
1
|
|
|
Cibali
|
2
|
|
1
|
|
|
Pirsor
|
4
|
1
|
2
|
|
|
Yunus
|
4
|
1
|
2
|
|
|
Legleg
|
1
|
|
|
|
|
Ağpınar
|
2
|
2
|
|
|
|
Çopud
|
|
4
|
|
|
|
Kara Şeydi
|
1
|
|
1
|
|
|
Hoğga
|
|
8
|
|
|
|
Koç Meşhed
|
4
|
8
|
|
|
|
Kara Han
|
|
4
|
|
|
|
Toplam
|
536
|
294
|
301
|
30
|
1520 ve 1642 tarihli defterlerdeki bilgiler karşılaştırıldığında köy nüfusunun kazâ merkezi nüfusu karşısındaki nispetinde fazla değişiklik olmamıştır. Ancak, kazâ merkezi ve köy nüfusunda önemli sayılabilecek oranda bir düşüşün olduğu dikkat çekmektedir. Diğer taraftan kazâ merkezinde meskûn gayrimüslim hane sayısında da önemli miktarda bir azalmanın olduğu görülmektedir. Gayrimüslimlerin bir kısmının ihtida ederek İslam dinini tercih etmesi, bu duruma yol açmış olabilir. Kazâ nüfusunun azalmasının nedeni olarak ahalinin başka yerlere göç etmiş olabileceği düşünülebilir.
İsbir Sancağına bağlı köy sayısı 1520’de 139, 1642’de ise 136’dır. Dolayısıyla 1520 tarihinden 1642 tarihine kadar geçen dönemde mevcut köyler varlığını sürdürmüştür. Müslüman ve gayrimüslimlerin birlikte yaşadıkları köylerin yanında sadece Müslüman ya da sadece gayrimüslimlerin sakin oldukları köyler de bulunmaktadır. Bazı yerleşim birimlerinde ise bağ ve tarımsal araziler olmasına karşılık hane kaydı yer almamıştır. Çoruh Nehri boyunca ve özellikle nehrin kuzeyindeki köylerin bağ ve bahçe yönünden zengin olduğu anlaşılmaktadır. Kâtib Çelebi, bu hususa değinmektedir.
İsbir Kazâsı’na bağlı köylerde imâm, hatib, müezzin, zaviyedar, şeyh, seyyid unvanlı din görevlileri vardı. Kazada toplam 136 köy bulunmasına rağmen din görevlisi sayısının az olduğu görülmektedir. Bunların bir kısmının deftere kaydedilmediği düşünülmektedir.
Tablo İsbir Kazasındaki Ehl-i İlm, Kalemîye ve Din Görevlileri
|
Köy Adı
|
İmâm, Hatib
|
Müezzin
|
Hüddâm
|
Farrâş
|
Zaviyedar
|
Şeyh
|
Seyyid
|
Kâtib
|
|
İsbir Merkez
|
4
|
|
4
|
1
|
|
|
|
1
|
|
Kındıs
|
1
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Karor
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
Karakoç
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
Ortogi
|
1
|
|
|
|
1
|
1
|
|
|
|
Pazahbun
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
Maşoğans
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
Nahiye-i Kebahor
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kal'-a-i Fısırik
|
2
|
1
|
|
|
|
|
|
1
|
|
Şigons
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
|
Mahorşin
|
|
|
|
|
1
|
|
2
|
|
|
Nahiye-i Çermelü
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Vartenik
|
1
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Toplam
|
9
|
1
|
4
|
2
|
8
|
2
|
2
|
2
|
İsbir Kazâsı’na bağlı köylerde toplam otuz ehl-i ilm, kalemîye ve din görevlisi bulunmaktadır. İsbir kazâ merkezindeki din görevlileri; İsbir Kalesi’ndeki Kale Camii, kaza merkezinde yer alan Cami-i Kebir ve Melik Halil Mescidi’nde görevli idi. Karakoç, Ortogi, Pazahbun, Moşağans ve Mahorşin köylerinde zaviye mevcuttu. Zaviyedârlar yolculara hizmet vermekteydi. Varkor Köyü’nde ise seyyid unvanına sahip bir hâne kayıtlıdır.
Tablo İsbir Kazâsı’ndaki Ehl-i Örf Görevliler
|
Köy Adı
|
Mîr-alây
|
Dizdar
|
Kethüdâ
|
Ser-bölük
|
Merd-i kala
Mustahfız
|
Çavuş
|
Erbâb-ı tiımâr
|
Sipahi
|
Yeniçeri
|
Diğer
|
|
İsbir Merkez
|
1
|
|
2
|
|
114
|
1
|
5
|
17
|
1
|
|
|
İkesor
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
|
|
Hunud
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
1
|
|
|
Salaçor
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
Ahburik
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
. 1
|
|
|
Hanotek
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
|
|
Cankar
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
|
|
Madur
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
|
|
Tişasor
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
Semegrek
|
|
|
|
|
1
|
|
2
|
|
|
|
|
Nişanod
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
|
|
Himtens (Mitens)
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
|
|
Sodens
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
Süleyman Bağı
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
Abirans
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
Kındıs
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
Orsor
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
Motlusor
|
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
Gadmonir
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
Dereht
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
Kân
|
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
Vank
|
|
|
|
|
2
|
|
|
1
|
|
|
|
Nahırzir
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
|
|
Hortih
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
|
|
Eşkens
|
|
|
|
|
1
|
|
|
1
|
|
|
|
Kilins
|
|
|
|
|
1
|
|
1
|
|
|
|
|
Gindegrek
|
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
Kılıççı
|
|
|
|
|
|
|
2
|
2
|
|
|
|
Arnans
|
|
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
Hontus
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
Bakisi
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
Hantis
|
|
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
Koksor
|
|
|
|
|
3
|
1
|
6
|
2
|
|
1
|
|
Bayındır
|
|
|
|
|
|
|
4
|
|
|
|
|
Cirasor
|
|
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
Karakoç
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
Ortogi
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
Büküci
|
|
|
|
|
|
|
2
|
2
|
|
|
|
Hozahbur
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
Nahiye-i Kebahor
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kehsor
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
Kal-a-i Fısırik
|
|
|
1
|
2
|
22
|
|
|
|
|
1
|
|
Koğuns
|
1
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Farktır
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
|
|
Mahorşin
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
|
|
Konpur
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
Koşkusor
|
|
|
|
|
2
|
|
|
•
|
|
|
|
Goblad
|
|
|
|
|
1
|
|
|
1
|
|
|
|
Keğnasor
|
|
1
|
1
|
1
|
8
|
|
|
|
|
1
|
|
Ebocıragas
|
|
|
|
|
1
|
|
|
1
|
|
|
|
Tab
|
|
|
|
|
1
|
1
|
|
|
|
|
|
Dangis
|
|
|
|
|
4
|
|
|
|
|
|
|
Hapişkens
|
|
|
|
|
1
|
|
|
1
|
|
|
|
Nahiye-i Çermelü
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kırık
|
1
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
Girbek
|
|
|
|
|
|
|
2
|
1
|
|
|
|
Vartenik
|
|
|
|
|
|
|
4
|
|
|
|
|
Kızıl Hasan
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
Değirmen Deresi
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
Cibali
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
|
Pirsor
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
Yunus
|
1
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
Kara Şeydi
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
Toplam
|
4
|
1
|
4
|
3
|
180
|
4
|
61
|
34
|
6
|
4
|
Tablodan da anlaşılacağı üzere İsbir Kazasında askeri sınıfa mensup toplam 301 görevli bulunmaktaydı. Kale görevlisi, erbâb-ı timar ve sipâhî sayısının daha fazla olduğu görülmektedir. Kale görevlilerinin çoğu İsbir ve Fısırik Kalesi’ndedir. Fısırik Kalesi, Îsbir-Tortum yol güzergâhı üzerinde olması dolayısıyla önemli bir işleve sahiptir. Kale görevlilerin sayısı da bu hususu teyit etmektedir. Yol güzergâhı üzerinde bulunan köylerde de kale görevlileri mevcuttur.
Kaynak: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları IV/A-2-2.3. Dizi - Sayı: 4
Prof. Dr. Mehmet İNBAŞ, Yrd. Doç. Dr. İbrahim Etem ÇAKIR, Araş. Gör. Selçuk DEMİR
